Dòng vốn tư nhân “đánh thức” hạ tầng TP HCM (*): Cơ chế thông thoáng, kiểm soát phù hợp

Tập đoàn Hòa Phát và Tập đoàn SMS (Đức) mới đây đã ký hợp đồng cung cấp công nghệ, dây chuyền sản xuất thép ray, thép hình với công suất 700.000 tấn/năm. Nếu cho ra đời những sản phẩm ray cao tốc đầu tiên vào quý I/2027 như dự kiến, Tập đoàn Hòa Phát sẽ trở thành doanh nghiệp (DN) duy nhất ở Đông Nam Á sản xuất được thép ray cho đường sắt cao tốc.

Cần cơ chế đặt hàng, chỉ định

Ông Trần Đình Long, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Hòa Phát, cho biết thực hiện cam kết với Chính phủ, DN tập trung đầu tư nhà máy sản xuất thép ray, thép hình và thép đặc biệt, bảo đảm cung cấp sản phẩm chất lượng tốt nhất, giá cả cạnh tranh, phục vụ cho dự án đường sắt tốc độ cao nói riêng và dự án trọng điểm quốc gia nói chung.

Với riêng ngành công nghiệp đường sắt, để có thể thực hiện thành công, lãnh đạo Tập đoàn Hòa Phát đề xuất Chính phủ có quy chế đặt hàng, giao nhiệm vụ cho tổ chức, DN sát thực tế, khả thi để bảo đảm chất lượng lẫn tiến độ. “DN tham gia cung cấp dịch vụ, hàng hóa cho công nghiệp đường sắt đa phần phải đầu tư với chi phí rất lớn và chịu nhiều rủi ro vì thị trường hẹp, sản phẩm đầu ra chỉ phục vụ cho các dự án đường sắt” – ông Long nêu thực tế.

Ngoài ra, theo ông Trần Đình Long, ngành công nghiệp đường sắt của Việt Nam đang trong giai đoạn chuẩn bị hình thành và phát triển. Hiện chưa có tổ chức, DN nào đủ năng lực sản xuất sản phẩm ray, ghi, phụ kiện… phục vụ dự án đường sắt cao tốc. Do đó, liên quan yêu cầu về kinh nghiệm đối với tổ chức, DN được đặt hàng hay giao nhiệm vụ, cần có quy định rõ ràng từng trường hợp.

Dưới góc độ chuyên gia kinh tế, TS Trần Du Lịch, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế TP HCM, cho rằng cần triển khai chính sách đặt hàng, đấu thầu hạn chế, chỉ định thầu hay khuyến khích khu vực tư nhân tham gia cùng nhà nước vào các lĩnh vực chiến lược, trọng điểm… theo hướng vừa tạo điều kiện cho DN vừa bảo đảm hiệu quả quản lý nhà nước.

TS Trần Du Lịch dẫn câu chuyện 30 năm trước, lãnh đạo Hàn Quốc gặp chủ tịch Tập đoàn Hyundai, nêu rõ mục tiêu phát triển ngành đóng tàu. Sau khi đi thực tế, chủ tịch tập đoàn này đã báo cáo rằng không có cơ sở nào để cạnh tranh trong lĩnh vực đóng tàu. Tuy nhiên, với quyết tâm chính trị, cuối cùng họ đã làm được. “Câu chuyện đó cho thấy Việt Nam cần sự tham gia của khu vực tư nhân vào các công trình chiến lược với một quyết tâm chính trị rất lớn. Phải có sự góp mặt của tư nhân trong những dự án lớn, với điều kiện có thể lan tỏa, thu hút DN nhỏ cùng phát triển” – TS Trần Du Lịch nói.

Vai trò không thể thay thế của nhà nước

Theo GS-TS Hoàng Văn Cường, đại biểu Quốc hội, DN tư nhân tham gia vào các dự án trọng điểm quốc gia sẽ là động lực quan trọng để phát triển đất nước. Song, cần có những điều kiện về cơ chế, thể chế và sự liên kết để bảo đảm hiệu quả và sự bền vững. “Việc phân định vai trò giữa nhà nước và tư nhân trong các dự án trọng điểm quốc gia cần dựa trên nguyên tắc nhà nước kiểm soát các vấn đề liên quan an ninh – quốc phòng và giữ vai trò chủ chốt trong ổn định tài chính. Ngoài ra, nhà nước cũng cần hỗ trợ, tạo điều kiện để DN tư nhân tham gia phát triển các dự án khác như tuyến xe buýt nhanh, công viên cây xanh” – GS Cường góp ý.

Chỉ rõ hiện nay có những quan ngại nhất định khi giao cho khu vực tư nhân thực hiện một số dự án trọng điểm, GS-TS Lê Hồng Hạnh, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam, nhấn mạnh điều quan trọng là cần hoàn thiện cơ chế để DN tư nhân có quyền chủ động triển khai trên cơ sở pháp luật. “Nếu không trao cho DN tư nhân quyền tự quyết, họ sẽ gặp không ít trở ngại để triển khai dự án một cách hiệu quả. Trong bối cảnh đó, nhà nước nên đóng vai trò trợ lực tích cực cho khu vực tư nhân thông qua các chính sách ưu đãi, bên cạnh việc rà soát, chỉnh sửa đồng bộ những quy định liên quan” – ông Hạnh phân tích.

Theo TS Trần Du Lịch, để các tập đoàn tư nhân phát huy năng lực trong triển khai dự án hạ tầng trọng điểm, bài toán “giao trọng trách” của nhà nước cần được cân nhắc, cân bằng. Trước khi giao nhiệm vụ, cần đánh giá kỹ năng lực tài chính và khả năng thực thi của DN. Với dự án trọng điểm, việc có tư vấn độc lập và tư vấn quốc gia để đánh giá kỹ lưỡng các yếu tố như vốn đầu tư, công nghệ theo tiêu chuẩn quốc tế… là rất quan trọng. Cùng với đó, rất cần cơ chế giám sát chặt chẽ việc thực thi dự án. “Giao cho khu vực tư nhân không có nghĩa là khoán trắng, vẫn phải có trách nhiệm giám sát nghiêm ngặt!” – TS Trần Du Lịch nhấn mạnh.

Mở đường cho giai đoạn bứt phá

Với riêng TP HCM, chính quyền địa phương giữ vai trò đầu tàu kinh tế này đang khẩn trương, tích cực biến những chủ trương của Nghị quyết 68/2025 thành hành động cụ thể. Đó là thúc đẩy hệ sinh thái DN phát triển, cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, đồng thời đầu tư vào hạ tầng chiến lược như metro để tạo đòn bẩy lan tỏa.

Theo Sở Tài chính TP HCM, thành phố đang tham mưu trình Chương trình hành động của Thành ủy và Kế hoạch triển khai thực hiện Chương trình hành động của Thành ủy về thực hiện Nghị quyết 68/2025. Đồng thời, tiếp tục triển khai các nhiệm vụ, giải pháp về xây dựng, phát huy vai trò của đội ngũ doanh nhân Việt Nam trong thời kỳ mới. Song song đó là tiếp tục triển khai các chính sách hỗ trợ DN.

Một nội dung đáng chú ý là TP HCM đề xuất được tiếp tục thực hiện các chính sách đặc thù theo Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP HCM và Nghị quyết 188/2025 của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại TP Hà Nội, TP HCM, sau khi mở rộng địa giới (hợp nhất TP HCM, Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu).

TS Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý TP HCM, cho rằng với nguồn lực ngân sách còn hạn chế, việc huy động vốn tư nhân là cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu đầu tư vào kết cấu hạ tầng ngày càng lớn. “Khi tư nhân được tạo điều kiện, họ có thể chủ động trong triển khai và chịu trách nhiệm về hiệu quả đầu tư” – ông Thắng nhìn nhận.

Theo ông, một trong những yêu cầu tiên quyết khi lựa chọn nhà đầu tư hạ tầng là tính chuyên nghiệp và năng lực kỹ thuật. Công nghệ sử dụng không thể lạc hậu, việc duy tu, bảo trì sau này phải thuận tiện và tiết kiệm chi phí. Do đó, nhà đầu tư cần chứng minh năng lực tài chính, kinh nghiệm thực tế và hồ sơ các dự án đã thực hiện phải được đánh giá một cách rõ ràng, minh bạch.

Khẳng định trong bối cảnh cả nước thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân, việc để khu vực này tham gia đầu tư vào dự án lớn là hướng đi khả thi, TS Trần Quang Thắng cũng đề nghị làm rõ điều kiện phía nhà đầu tư đặt ra khi tham gia dự án và khả năng đáp ứng từ phía nhà nước. “Đây là mối quan hệ hai chiều, đòi hỏi sự tính toán kỹ lưỡng từ cả hai bên. Nhà nước đầu tư phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, nhu cầu dân sinh trong khi tư nhân bên cạnh đáp ứng nhu cầu phát triển còn phải bảo đảm hoạt động kinh doanh. Vì vậy, nếu kết hợp hài hòa, cả hai khu vực hoàn toàn có thể tạo ra hiệu quả phát triển bền vững” – TS Thắng phân tích. 

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 16-6

Xem bài gốc ở đây